BEROEPSETHIEK
Steeds meer beroepsgroepen ontwikkelen een eigen beroepsethiek. Zij beseffen hoe belangrijk het is om na te denken over de vraag hoe zij hun beroepsmatig handelen het best gestalte kunnen geven, zodanig dat het alle betrokkenen goed doet. Dat stelt hun in staat van fouten te leren, aan te blijven sluiten op de behoeften en een passend antwoord te geven op de vraag wat in veranderende omstandigheden goed is om te doen.
Meer dan vroeger wordt de beroepsethiek tegenwoordig breed opgevat. Niet alleen wordt nagedacht over de normen en waarden die rechtreeks te maken hebben met de relatie tussen de zorgvrager en zorgverlener, maar ook over de sociale en collegiale normen en waarden. Dan gaat het over een rechtvaardige verdeling van zorg, over efficiency en duurzaamheid en over het afleggen van verantwoording.
Om de normen en waarden van een beroepsgroep goed tot hun recht te laten komen is een juiste beroepshouding van groot belang. Waarden als zorgzaamheid, zorgvuldigheid, integriteit en vertrouwen krijgen pas hun volle betekenis wanneer zij vanuit een goede beroepshouding gerealiseerd worden. Mensen voelen feilloos aan of een woord of gebaar werkelijk gemeend is, of de ander oprecht betrokken is bij wat je vertelt en of zij erop kunnen vertrouwen dat de zorg die gegeven wordt, goede zorg is.
-
Begrippen
- beroepsethiek
De ethiek met betrekking tot het professionele handelen: de systematische bezinning op de vraag of in het beroep het goede wel gedaan wordt.
of:
De set van normen en waarden die richtinggevend zijn voor het beroepsmatig handelen. Deze normen en waarden zijn vastgelegd in onder meer beroepscodes, standaarden en protocollen. (in deze betekenis is het eigenlijk beter te spreken van beroepsmoraal)
of:
geheel van waarden en normen die het handelen van (een lid van) een beroepsgroep stuurt of zou moeten sturen (www.thesauruszorgenwelzijn.nl) - moraal
de normen en waarden van een individu of groep
- Beroepsmoraal (professionele moraal)
de normen en waarden waardoor een beroepsbeoefenaar zich in zijn professionele handelen laat leiden
Deze beroepsmoraal hoeft niet samen te vallen met de persoonlijke moraal van de beroepsbeoefenaar of met de publieke moraal. Bestaat er een conflict tussen de persoonlijke en de professionele moraal dan kan dat leiden tot gewetensbezwaren. - Persoonlijke moraal
de normen en waarden waardoor iemand zich als persoon laat leiden - Publieke moraal
de normen en waarden die in een samenleving gangbaar zijn
- Beroepsmoraal (professionele moraal)
- norm
gedragsregel waarmee een waarde tot uitdrukking wordt gebracht - waarde
dat wat veel mensen belangrijk en nastrevenswaardig vinden
of:
een abstracte duiding van iets dat om zichzelf of als middel hoog gewaardeerd wordt (beroepscode NVMW, 2010)
of:
de grootte van de betekenis van iets;
of:
het belang of de betekenis van waaruit iemand een keuze in het handelen duidt als goed, de moeite waard of wenselijk (Liégeois, 2007)
- intrinsieke waarde
de wezenlijke waarde van iets; dat wat iets om zichzelf waardevol maakt; bijvoorbeeld: dat iedere mens uniek is geeft hem intrinsieke waarde - instrumentele waarde
de waarde van iets als middel tot een doel; bijvoorbeeld: de waarde van een goede gezondheid die het mogelijk maakt de marathon te lopen - morele waarde
de waarde met betrekking tot het onderscheid tussen goed en kwaad - beroepswaarde
dat wat veel mensen belangrijk en nastrevenswaardig vinden als kenmerk van het beroep of het beroepsmatig handelen
- intrinsieke waarde
- beroepsethiek
-
Literatuur
- Bannier, F.A.W., W.L.J.M. Duijst, Fanoy, N.A.M.E.C. e.a.
(2008) Beroepsgeheim en verschoningsrecht; Handboek voor de advocaat, medisch hulpverlener, notaris en geestelijke; Sdu uitgevers; ISBN: 9789012115414;
Dit handboek is bedoeld voor alle verschoningsgerechtigden in Nederland. Het boek geeft een handig overzicht van de wetgeving en behandelt de relevante jurisprudentie. Naast juristen, richt het handboek zich ook op hen die geen jurist zijn, maar wel verschoningsgerechtigd, zoals artsen, verpleegkundigen en geestelijken. Ook voor deze beroepen biedt het een ruime hoeveelheid informatie en voorbeelden. Aan dit boek werkten mee wetenschappers van verschillende universiteiten, mensen die werkzaam zijn in het veld en zelf verschoningsgerechtigd zijn. Deze mix van wetenschap en praktijk maakt dat het handboek zich richt op de dagelijkse veel voorkomende praktijk van het verschoningsrecht. - Commissie Ethiek V&VN (2008) Notitie 'Omgaan met gewetensbezwaren';
Utrecht V&VN;
(Voor inzage zie: www.venvn.nl) - Cusveller, B.
(2010) Wat je van verpleegkundigen mag verwachten; Lectorale rede 21 januari 2010; Lectoraat verpleegkundie beroepsethiek; Christelijke Hogeschool Ede
(Voor inzage en download zie: www.che.nl) - Duijst, W.L.J.M.
(2007) Boeven in het ziekenhuis; Sdu uitgevers; ISBN: 9789012120418;
De verhouding tussen opsporing en verschoningsrecht is een centraal thema in dit boek. Er komt aan de orde hoe te handelen als een patiënt in het ziekenhuis tevens verdachte is van een strafbaar feit. Ook mogelijk is dat de medisch hulpverlener zelf verdachte is van een strafbaar feit of als de medisch hulpverlener geconfronteerd wordt met gegevens die strafrechtelijk relevant zijn. Daarnaast wordt de rol van convenanten tussen politie en ziekenhuizen uitgebreid besproken. - Duijst, W.L.J.M.
(2009) Praktijkboek beroepsgeheim en informatieverstrekking in de zorg (Nederlands Recht); Uitgeverij Maklu; ISBN: 9789046601846
Het medisch beroepsgeheim is bepalend in de relatie tussen hulpverlener en patiënt, maar zonder adequate informatieverstrekking is werken in de zorg niet mogelijk. Het gevolg is dat hulpverleners altijd een keuze moeten maken tussen spreken of zwijgen. Tijd om te overleggen met collega’s of om een handboek te raadplegen ontbreekt meestal. Ook het uitstellen van de keuze tussen geheimhouding en informatieverstrekking is een keuze. Zelfs niet kiezen is een keuze. Dit Praktijkboek beroepsgeheim beschrijft in (vaak korte) casus een groot aantal verschillende situaties waarin die keuze een rol speelt en geeft per geval kort en krachtig aan wat de verschillende hulpverleners wel of niet mogen/kunnen doen. Dit Praktijkboek is bedoeld als handreiking voor elke hulpverlener in de zorg die wordt geconfronteerd met dilemma’s over geheimhouden en informatieverstrekking en waarbij een praktisch antwoord wordt verwacht. - Dwarswaard, J. (2011) De dokter en de tijdgeest; Een halve eeuw veranderingen in de beroepsethiek van huisartsen en chirurgen; Uitgeverij Boom | Lemma; ISBN: 978-90-5931-651-5.
De dokter en de tijdgeest geeft een inkijk in het denken en handelen van professionals in een sterk veranderende gezondheidszorg. Dwarswaard heeft de veranderingen in de beroepsethiek van huisartsen en chirurgen bestudeerd. De breed levende gedachte dat hun ethiek door de tijd heen betrekkelijk constant is gebleven wordt onderuitgehaald. Nauwgezet wordt beschreven hoe ethische opvattingen ingrijpend veranderen door maatschappelijke ontwikkelingen én door overheidsbeleid. Ook de ontwikkeling naar meer marktwerking en de gevolgen die deze heeft gehad voor de beroepsethiek komen aan bod. In het boek wordt uitgebreid geciteerd uit de door haar bestudeerde vaktijdschriften, wat een levendig beeld oplevert van de afgelopen halve eeuw. Daarnaast wordt uitvoerig geciteerd uit de zestig interviews met drie generaties huisartsen en chirurgen die Dwarswaard heeft gehouden. Deze studie is interessant voor verschillende doelgroepen: voor huisartsen, chirurgen en andere artsen natuurlijk, maar ook voor de vele onderzoekers, beleidsmakers en bestuurders die betrokken zijn bij de gezondheidszorg. Voor hen is het bij uitstek interessant om te weten wat de door hen bepleite beleidsmaatregelen betekenen in het veld, voor patiënten en voor de professionals. - Es, R. van (2015) . Professionele ethiek . Morele besluitvorming in organisaties en professies; Vakmedianet; EAN: 9789462760615
Dit boek is een inleiding tot de ethiek in organisaties en professies met de nadruk op de kwaliteit van morele besluitvorming. Op een visueel aantrekkelijke en ongebruikelijke manier wordt dit specialisme behandeld via kunstvormen. Aan de hand van ruim zestig films, dertig schilderijen en litho's, twintig romans, acht gedichten en zes toneelstukken wordt de lezer wegwijs gemaakt in het nemen van morele beslissingen.
Dit mondt uit in een overzichtelijk model van drie fasen volgens de klassieke indeling: beeldvorming, oordeelvorming en besluitvorming. Met dit model valt in de praktijk goed te werken: het is ontwikkeld op basis van meer dan tweehonderd morele besluitvormingsprocessen in organisaties en professies waar de auteur de laatste twintig jaar direct of indirect bij betrokken is geweest.
Het nemen van een moreel besluit is een kwestie van zorgvuldig analyseren en zelfbewust durven kiezen. Dit boek helpt daar bij. Het biedt een systematische werkwijze voor morele besluitvorming in organisaties en professies. - Houtlosser
(2011) Verpleegkundige beroepsethiek; Uitgeverij Boom | Lemma; ISBN: 90 5931 765 9
Hoe gaan verpleegkundigen om met ethische problemen in de patiëntenzorg? Welke mogelijkheden zien ze zelf? In drie op ware gebeurtenissen gebaseerde casussen worden verschillende manieren beschreven waarop verpleegkundigen met ethische problemen omgaan. Die manieren zijn: op basis van een eigen rol, een eigen domein of een eigen ethiek. We zien verpleegkundigen streven naar een positie als belangenbehartiger van de patiënt, als zelfstandig beroepsbeoefenaar met een eigen beroepsdomein en uitgaan van de zorgethiek. In alle verhalen komt het belang van een persoonlijke relatie tussen verpleegkundige en patiënt naar voren. Het is een voorwaarde om de rol van belangenbehartiger voor patiënten te kunnen opnemen. De verpleegkundigen in de casus worstelen met hun verantwoordelijkheden. Wat heeft voorrang, de relatie met de patiënt en diens zorgbehoefte, de protocollen en regels en richtlijnen van de beroepsgroep of de eisen van de instelling waar wordt gewerkt? Er is veel belangstelling bij verpleegkundigen voor de zorgethiek. Bij toepassing ervan wordt duidelijk dat de zorgethiek sterker en praktischer wordt als er tegelijkertijd ook aandacht is voor het eigen verpleegkundige domein en de eigen verpleegkundige rol van belangenbehartiger. - Hunink, G. H. & Cusveller, B. (2011) De verpleegkundige als beroepsbeoefenaar; Uitgeverij ThiemeMeulenhoff; EAN: 9789006952353
Deskundigheidsbevordering en beroepsinnovatie, dat is waar het om draait voor de hbo-verpleegkundige in de rol van beroepsbeoefenaar. En dat is ook precies waar dit boek over gaat. 'De verpleegkundige als beroepsbeoefenaar' bereidt de student voor op de verplichtingen die het lidmaatschap van de beroepsgroep oplegt. Onderwerpen als de beroepscode, ethische codes, het uitdragen van beroepswaarden en deelname aan een verpleegkundige adviesraad komen uitgebreid aan bod. - Jansen, H. en M. Knapen (2012) Over de grenzen van het medisch beroepsgeheim Dilemma's rond privacy en vertrouwen in de zorg; uitgegeven i.s.m. Celsus Juridische Uitgeverij; ISBN: 97890787091 83.
De eed van Hippocratus wankelt. Ruim 2400 jaar was er nauwelijks discussie over het medisch beroepsgeheim, omdat artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners de eed naleefden: praat niet over je patiënt, over zijn ziekte en behandeling. Zwijgen was de norm.
Dat is tegenwoordig lang niet meer vanzelfsprekend. Artsen dienen declaraties in bij verzekeraars met medische informatie over patiënten. Werkgevers willen weten of hun werknemers wel gezond genoeg zijn. De politie zoekt criminelen op in het ziekenhuis, om ze daar te ondervragen. Justitie vindt het medisch beroepsgeheim maar lastig, want het staat strafrechtelijk onderzoek in de weg. De media lopen met een draaiende camera de Spoedeisende Hulp binnen. Burgers krijgen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur medische gegevens los. Elektronische patiëntendossiers kunnen worden gekraakt. En patiënten zelf – die geven weinig meer om hun privacy. Ze komen met hun kwalen op televisie of zetten alles op Facebook.
In dit spanningsveld wordt van zorgverleners het uiterste verwacht. Maar kan dat nog? En weten artsen wat ze wel en niet mogen? Deze bundel laat zien dat artsen onder druk van een veranderende samenleving het medisch beroepsgeheim beetje bij beetje prijsgeven. Praten lijkt de norm te worden – met alle gevolgen voor het vertrouwen dat patiënten in de zorg hebben.
Met medewerking van onder meer Heleen Dupuis, Kees Tulleken, Wilna Wind, Tom Schalken, Aart Hendriks (KNMG), de NVAB, NVP, het Openbaar Ministerie en het IGZ. - Kole, J., Hoven, M. van den, Janssens, M. (red.)
(2012) Goed aangepakt. Gesprekken over beroepsethiek bij kindermishandeling; Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088502972
Wat heeft beroepsethiek met de aanpak van kindermishandeling te maken? Tegen welke ethische dilemma’s lopen professionals aan wanneer ze vermoeden dat een kind mishandeld wordt? Wat brengt hen er toe dat vermoeden te melden of juist niet, en welke afweging maken ze daarbij? Waarom is het eigenlijk belangrijk vanuit beroepsethisch perspectief naar de aanpak van kindermishandeling te kijken? Een antwoord op deze vragen is te vinden in deze bundeling van gesprekken met experts op het terrein van kindermishandeling en beroepsethiek. - Rothfusz, J.
(2008) Ethiek in sociaalagogische beroepen; Pearson education; ISBN: 978 90 430 1450 2
Maatschappelijk werkers, sociaalpedagogische hulpverleners, pedagogen en cultureel werkers verlenen hulp en diensten aan mensen die kwetsbaar zijn. Hierbij spelen normen en waarden een grote rol. Ethiek in sociaalagogische beroepen behandelt de belangrijkste ethische begrippen en legt de relatie met de verschillende beroepscodes van sociaalagogische beroepen. Het boek is verdeeld in een algemeen en een beroepsgericht deel. In het eerste deel wordt de theoretische basis gelegd. Het tweede deel gaat in op beroepsgerichte ethiek waarbij de beroepscodes van IFSW/IASSW, NVO en SPH/SPW uitgebreid worden behandeld. Door middel van realistische casussen biedt het boek handvatten om morele problemenzorgvuldig te analyseren en professionele keuzes te verantwoorden. Daarnaast wordt elk hoofdstuk afgesloten met individuele en groepsopdrachten waardoor studenten actief een professionele moraal kunnen ontwikkelen. Ethiek in sociaalagogische beroepen is geschreven voor studenten in alle sociaalagogische opleidingen. Door deze brede opzet leren ze over de grenzen van hun eigen beroep te kijken. Dit komt van pas bij de samenwerking tussen de verschillende beroepsgroepen.
- Bannier, F.A.W., W.L.J.M. Duijst, Fanoy, N.A.M.E.C. e.a.
(2008) Beroepsgeheim en verschoningsrecht; Handboek voor de advocaat, medisch hulpverlener, notaris en geestelijke; Sdu uitgevers; ISBN: 9789012115414;